Voorbereiding op de sacramenten in de missionaire parochie

Nog altijd melden mensen zich bij de parochie om de eerste heilige communie of het sacrament van het vormsel te ontvangen, ook al dalen deze aantallen elk jaar. Bij diegenen die kinderen en tieners voorbereiden leidt de voorbereiding veelal tot frustratie of op zijn minst tot een ongemakkelijk gevoel: vaak wordt er veel tijd en energie gestopt, maar met weinig zichtbaar resultaat. Want naderhand zie je de ouders en de kinderen niet tot nauwelijks meer terug in de kerk, hoor je mensen dan zeggen. In 2017 schreef ik al een artikel over hoe een omslag bij de communievoorbereiding (en ook de vormselvoorbereiding) nodig is. De urgentie van een andere aanpak van de sacramentenvoorbereiding is alleen maar toegenomen, omdat het aantal aanmeldingen blijft dalen. Hieronder zet ik kort uiteen waarom een andere aanpak nodig is, waaruit die aanpak kan bestaan en wat dit concreet voor een parochie betekent.

Het oude model: catechese georganiseerd rondom de sacramenten
Tot op heden zijn catechese en vorming in een parochie georganiseerd rond het ontvangen van de sacramenten. In die zin voelt de sacramentenvoorbereiding voor de pastoraal verantwoordelijken in een parochies als urgent. Er melden zich namelijk nog altijd mensen bij de parochie voor het ontvangen van de eerste communie en het sacrament van het vormsel. Het punt is echter dat de manier waarop de sacramentenvoorbereiding nu veelal wordt vormgegeven niet meer past bij de veranderde situatie in de Kerk en in de wereld. Deze aanpak werkte wellicht in een situatie van het rijke roomse leven, waar geloof en leven met elkaar verweven waren. Dan is het mogelijk een aantal lessen te geven ter voorbereiding op de eerste communie of het vormsel en op een vaststaande leeftijd de kinderen het sacrament te laten ontvangen. We moeten echter onder ogen durven zien en accepteren dat er geen volkskerk meer is. Dat betekent dat we de catechese en vorming in de parochie anders moeten inrichten.

Versterkt door maatschappelijke ontwikkelingen
Ook de maatschappelijke ontwikkelingen stimuleren een andere aanpak van de sacramentenvoorbereiding. Klassikale studieuze sacramentenvoorbereiding waarbij iemand een monoloog houdt, sluit niet meer aan bij de mensen van deze tijd. Mensen willen graag ook op andere manieren leren, namelijk door te ervaren, te doen en een eigen inbreng te hebben. Daarbij is essentieel dat postmoderne mensen zich op een nieuwe plaats eerst thuis voelen en een bepaalde verbinding ervaren met anderen, voordat ze open zijn om naar de mensen aldaar te luisteren, laat staan hun eigen ervaringen te delen. Dus nog een extra reden om het klassikale systeem van sacramentenvoorbereiding te veranderen.

Stop de huidige sacramentenvoorbereiding
Dus mijn advies aan de pastorale teams en diegenen die de sacramentenvoorbereiding verzorgen zou zijn: leg de voorbereiding een jaar stil. Wees even niet bezorgd over de cijfers die je aan het Kaski of het bisdom moet aanleveren wat betreft het aantal communicanten en vormelingen! Gebruik dat jaar om je te verdiepen over het hoe en waarom van een andere aanpak van de sacramentenvoorbereiding en om met elkaar daarover uit te wisselen en je daarop voor te bereiden.

Wellicht kom je zelfs tot de conclusie dat je nog één of twee jaar nodig hebt om de goede randvoorwaarden te scheppen voor een andere manier van voorbereiding op de sacramenten. Dan gaat het met name om een gemeenschap van gelovigen die nieuwe mensen ook daadwerkelijk kan ontvangen en opnemen en om de verbinding te leggen tussen de voorbereiding op de sacramenten en de zondagse Eucharistieviering.

Het nieuwe model: catechese en evangelisatie georganiseerd rond het proces om leerling van Jezus te worden
Het goede nieuws is: er zijn inmiddels parochies die experimenteren met een andere aanpak van de sacramentenvoorbereiding. En zij zijn daar voorzichtig enthousiast over en zij zien relatief meer mensen na de voorbereiding terugkomen in de parochie. Wat is hun gemene deler?

Dat niet langer het programma of project van de eerste communie of het vormsel centraal staat, maar een aanpak die gericht is op mensen. Dat geprobeerd wordt om met de mensen die zich melden op weg te gaan en hen te helpen om Jezus persoonlijk te ontmoeten. De vraag is dus hoe we (jonge) mensen kunnen begeleiden in een proces om leerling van Jezus te worden in plaats van ze alleen te ‘sacramentaliseren’.
Deze missionaire insteek is van essentieel belang. Verkondiging van het Woord van God en het instemmen met dat Woord (= geloof) gaan vooraf aan het ontvangen van de sacramenten (zie Catechismus van de Katholieke Kerk, 1122). En dat hebben we de afgelopen jaren vaak over het hoofd gezien. Het ontvangen van de sacramenten is een groot geschenk, omdat we Jezus daarin persoonlijk mogen ontmoeten en ontvangen. Het is onze opdracht als parochiegemeenschap om mensen hierop goed voor te bereiden.

In de praktijk betekent dit dat er op veel plaatsen gezinszondagen, familiezondagen, Ankerzondagen of andere trajecten voor gezinnen in parochies ontstaan, waarbij gezinnen met elkaar leven en geloof delen, waarbinnen dan op een gegeven moment de eerste communie of het sacrament van het vormsel ontvangen wordt.
Dit traject is een hulpmiddel om met mensen op weg gaan en hen in contact brengen met mensen die ook (recentelijk) Jezus hebben leren kennen. Daarbij staat dus niet alleen studieuze vorming centraal, maar ook het delen van het leven met elkaar en wordt er ruimte geboden voor gesprek en uitwisseling over wat het betekent om een leerling van Jezus te worden en te zijn. Belangrijk is bovendien om een nieuw gezin in contact te brengen met een ‘mentor’-gezin, een gezin dat actief deel uitmaakt van de parochie, dat met hen kan optrekken en waar ze met hun vragen terecht kunnen.

Als mensen hier niet voor openstaan en slechts het sacrament willen vanwege het feest, dan is het zaak om vriendelijk en duidelijk uit te leggen dat hoewel de parochie dit jarenlang gedaan heeft, er nu een andere koers is ingezet. Dit kan de parochie hen niet meer bieden, maar een nieuw traject wel. Natuurlijk is de oproep aan hen ‘kom een keer kijken’ en beslis daarna wat je wilt doen. In de praktijk blijkt dat een deel van de mensen meegaat in het nieuwe traject en dat een deel naar buurtparochies uitwijkt, omdat de voorbereiding op de sacramenten daar minder tijd kost.

Concreet betekent dit voor de voorbereiding op de eerste communie of het vormsel:

Als ouders zich melden voor het ontvangen van de eerste communie of het sacrament van het vormsel voor hun kind, dan volgt een gesprek of informatieavond. Daarin wordt uitgelegd dat het mogelijk is om deze sacramenten te ontvangen als het hele gezin deelneemt aan een bepaald traject voor gezinnen (met de zondagse Eucharistieviering, catechese voor kinderen en ouders, inzet voor de ander). Binnen dat traject wordt dan op een gegeven moment samen met de ouders bekeken wanneer het kind ‘klaar’ is om de eerste communie, danwel het vormsel, te ontvangen. Dat gebeurt in een gewone zondagse Eucharistieviering. Dat betekent dat het toedienen van de sacramenten op een vaste leeftijd wordt losgelaten.
Probeer te ontdekken: wie in de parochie heeft hart voor (nieuwe) ouders en kinderen? Zijn er mensen die deze begeleiding goed zouden kunnen doen? Vraag deze mensen hier gericht voor.
Breng de sacramentenvoorbereiding in lijn met de visie van de parochie en de overige initiatieven in de parochie.
Haal het ‘klassikale’ van de sacramentenvoorbereiding af.
Verzeker je van de steun van het bisdom voor de nieuwe aanpak, zodat het bisdom eventuele klachten over de nieuwe aanpak goed kan uitleggen.

Bij Divine Renovation geven ze als advies om pas in jaar 3 te beginnen met een andere aanpak van de sacramentenvoorbereiding, ook al is de verleiding groot om dit meteen te doen. De belangrijkste reden is dat je als parochie een gemeenschap van parochianen nodig hebt, van leerlingen van Jezus, om nieuwe mensen die door de sacramentenvoorbereiding in de parochie komen te kunnen ontvangen. Vandaar het advies om eerst met Alpha te beginnen, en Alpha een aantal keer te geven, in de hoop dat de gemeenschap van mensen toeneemt om de ouders en kinderen die vragen om de sacramenten op te kunnen nemen. (Alpha is een kennismaking van ca. 10 weken met het christelijke geloof).

Voor deze manier van sacramentenvoorbereiding is een lange adem nodig en een gemeenschap waarin nieuwe mensen ontvangen kunnen worden. Ook is het van belang dat de verbinding tussen de sacramenten en de zondagse Eucharistieviering hersteld wordt. Maar op de langere termijn is deze voorbereiding het meest vruchtbaar: nieuwe mensen worden opgenomen in de gemeenschap, ontvangen begeleiding en een aanbod om Jezus persoonlijk te leren kennen. Op deze manier kunnen ze de sacramenten ontvangen met geloof en in een geloofsgemeenschap waar ze zich thuis voelen.

Mirjam Spruit is stafmedewerkster bij het Centrum voor Parochiespiritualiteit (CPS)
Voor vragen, opmerkingen en ervaringen houdt zij zich aanbevolen: mirjamspruit.cps@kloosterbrakkenstein.nl

Bronnen:
Catechismus van de Katholieke Kerk (CKK), 1995.
Fr. James Mallon, Als God renoveert, 2019, met name hoofdstuk 6.
M. Spruit, Op weg naar de maaltijd van de Heer. Omslag nodig bij de voorbereiding op de eerste communie, in: Communio, 2017:

Webinar: From Courses to Conversion: Rethinking Sacramental Preparation Part 1 (Engelstalig)
Webinar: From Courses to Conversion: Rethinking Sacramental Preparation Part 2 (Engelstalig)
Webinar: Programmes to Pathways: Making, Maturing and Missioning Disciples (Engelstalig)